Ψυχή βαθιά

Αυτές τις μέρες πήγα και είδα την ταινία του Βούλγαρη που έχει θέμα τον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα αμέσως μετά τη λήξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.

Δεν προέρχομαι από οικογένεια με αριστερές καταβολές και ούτε υπήρξε κάποιος από την οικογένειά μου που πολέμησε με κάποια από τις δύο πλευρές. Τα περισσότερα πράγματα που ξέρω γι αυτόν τον πόλεμο τα έμαθα από τη σκοπιά της Αριστεράς, από την πρώτη στιγμή της πολιτικής μου ένταξης σε αυτή. Τα ονόματα με τα οποία ήταν γνωστά τα στελέχη του ΚΚΕ, όπως ο καπετάν-Γιώτης (Χαρίλαος Φλωράκης), τα σημάδια που ο πόλεμος αυτός άφησε στις ζωές των ανθρώπων, οι εξόριστοι που έκαναν να δουν τις οικογένειές τους πάνω από μισό αιώνα, πολλοί από αυτούς μάλιστα δεν κατόρθωσαν ποτέ να γυρίσουν στην πατρίδα. Μα πιο πολύ από όλα, τα σημάδια του εμφύλιου έφτασαν σε μένα μέσα από τον τρόπο που η Αριστερά, παρά το γεγονός ότι είχαν περάσει τόσα χρόνια από όλα αυτά, συνέχιζε να οργανώνει τη δουλειά της. Υπήρχε διάχυτη, τουλάχιστον τα χρόνια της δεκαετίας του '80 που εγώ ήμουν μέλος της ΚΝΕ, η άποψη ότι τα στελέχη πρέπει να παραμένουν μυστικά και η δουλειά τους ήταν κάτι που κρατούνταν επτασφράγιστο μυστικό πολλές φορές, για να διαφυλάξουν το κόμμα σε μια περίπτωση που τα πράγματα αλλάξουν και περάσει ξανά στην παρανομία.

Θυμάμαι επίσης μια φορά, πρέπει να ήμουνα 18 ή 19 χρονών, που επισκέφτηκα τη Μακρόνησο σε μια εκδρομή οργανωμένη από το ΚΚΕ και όπου είχα την ευκαιρία να γνωρίσω έναν αυθεντικό Μακρονησιώτη. Η συνάντηση μαζί του ήταν συγκλονιστική, καθώς άκουσα από κοντά αυτά που αυτοί οι άνθρωποι πέρασαν μόνο για να υπερσπιστούν τις ιδέες τους.





Έχουν περάσει πολλά χρόνια που έχω φύγει από το ΚΚΕ και άλλα τόσα που δεν έχω ακούσει τα δύο παραπάνω τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου. Όμως εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να με συγκινούν. Ο εθνικός διχασμός που προκάλεσε ο εμφύλιος πόλεμος είναι ακόμα και σήμερα, τόσα χρόνια μετά, παρών. Υπάρχει στις μνήμες των ανθρώπων αυτών που τα έζησαν και μέσα από ιστορίες πέρασαν σε μας τους νεώτερους. Αλλά πολύ περισσότερο έχουν περάσει στην ιστορία της χώρας μας, μια και την καθόρισαν.

Η ταινία του Βούλγαρη κρατάει ίσες αποστάσεις από τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Χωρίς να κρύβει ότι η ματιά του είναι από τη μεριά της Αριστεράς, εξάλλου ο τίτλος "Ψυχή βαθιά" είναι από ένα σύνθημα που έλεγαν οι αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού, ενδιαφέρεται περισσότερο από τα πολιτικά γεγονότα για τις ανθρώπινες ιστορίες. Εξάλλου η πολιτική έχει σημασία γιατί καθορίζει τις ζωές των ανθρώπων.

Στον εμφύλιο υπήρξαν νικητές και ητημμένοι. Όμως οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές σε αυτόν τον τόσο σκληρό πόλεμο με κάνουν να ξανασκεφτώ ότι και οι δύο πλευρές ηττήθηκαν. Δε θέλω να πω ότι οι άνθρωποι πολέμησαν για το τίποτα. Ιδωμένος από τη σκοπιά της τότε πολιτικής κατάστασης ήταν μέχρι κάποιο επίπεδο φυσιολογικός αυτός ο πόλεμος. Όμως σήμερα, τόσα χρόνια μετά και με δεδομένη την πορεία της Αριστεράς και του κομμουνιστικού κινήματος, είναι καιρός να ξανασκεφτούμε τι κρατάμε από όλο αυτό.

Η αντίδραση της Αριστεράς ήταν αναμενόμενη. Το βασικό επιχείρημα και αυτό αναμενόμενο: "Δε γίνεται να κάνεις ταινία για τον εμφύλιο με την απουσία της πολιτικής". Και είναι επόμενο να διατυπώνεται έτσι: Τα κόμματα της Αριστεράς κάνουν πολιτική και κρίνουν με αυτόν τον τρόπο το αποτέλεσμα. Όμως ο Βούλγαρης παρουσιάζει ένα καλλιτεχνικό έργο ωριμότητας που σκοπό έχει όχι να δώσει απαντήσεις στο πώς και στο γιατί, αλλά να μας βάλει να σκεφτούμε. Και νομίζω ότι η ταινία του έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από το οποιοδήποτε καταγγελτικό δημιούργημα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού.